Ünlülerin Nitelikleri

Ses yolunda herhangi bir engele çarpmadan çıkan seslere ünlü denir. Türkçede sekiz ünlü vardır: a, e, ı, i, o, ö, u, ü.

Ünlüler şu biçimde sınıflandırılır:

A. Çıkış yeri ve dilin durumuna göre:

1. Kalın ünlüler: a, ı, o, u.
2. İnce ünlüler: e, i, ö, ü.

B. Dudakların durumuna göre:

1. Düz ünlüler: a, e, ı, i.
2. Yuvarlak ünlüler: o, ö, u, ü.

C. Ağzın açıklığına göre:

1. Geniş ünlüler: a, e, o, ö.
2. Dar ünlüler: ı, i, u, ü.

Uzun Ünlü: Kökeni Türkçe olan kelimelerde uzun ünlü yoktur. Uzun ünlü, Arapça ve Farsçadan Türkçeye giren kelimelerde görülür: şair (şa:ir), numune (numu:ne), iman (i:man). Bu örneklerde iki noktadan önceki harfin gösterdiği ses uzun ünlüdür ve uzun söylenir. Ancak, birçok kelimede uzun ünlü kısalmıştır: beyaz, hiç, rahat, ruh. Bu örneklerdeki koyu harflerle belirtilen sesler, alındıkları dilde uzun oldukları hâlde Türkçede kısa söylenir.

Uzun ünlülü kapalı hecelerle biten kelimeler ünlüyle başlayan ek aldıklarında veya yardımcı fiillerle kullanıldıklarında, açık duruma dönüşen hecenin ünlüsündeki uzunluk, ayraç içerisindeki söyleyişte gösterildiği gibi çoğunlukla yeniden ortaya çıkar: esas / esasen (esa:sen); hayat / hayatı (haya:tı); kanun / kanuni (ka:nu:ni); ruh / ruhum (ru:hum); usul / usulü (usu:lü); vicdan / vicdanen (vicda:nen); ahbap olmak (ahba:b olmak), hitap etmek (hita:b etmek). Bazı örneklerde bu durumda da kısalma görülür: beyaz / beyazı, can / canım, kitap / kitaba, meydan / meydana.

Uzun ünlüler, genellikle yazıda gösterilmez: adalet (ada:let), badem (ba:dem), beraber (bera:ber), idare (ida:re), ifade (ifa:de), işaret (işa:ret), kaide (ka:ide), numune (numu:ne), rica (rica), şair (şa:ir), şive (şi:ve), şube (şu:be), vali (va:li), vefa (vefa).

Ünlemlerde ünlemin şiddetini ve hecenin uzunluğunu ifade etmek üzere iki veya üç ünlü yan yana gelebilir: ooh, aaah. Bu tür örneklerde ünlüler ayrı ayrı değil uzun olarak söylenir.

Test çöz;

Yazım ve Noktalama
(Testler - Sorular)

(Yanıtlar, soruların bitimindedir…)

Soru 1. İnsan bir kışını burada geçirse ( ) yalnız müzik dinlese ( ) yalnız bu yankılı havayı koklasa ( )

Yukarıdaki cümlede parantezle gösterilen yerlere sırasıyla hangi noktalama işaretleri getirilmelidir?

A) (,) (,) (…) B) (;) (;) (.) C) (,) (,) (;) D) (;) (.) (…)

Soru 2. Eskiden beri söylenir ( ) “Bizim şiirimiz halk şiiridir ( )” Ama daima bunun aksine eser verilir () söylenenler gerçekleşmez.

Yukarıda parantezlerle belirtilen yerlere sırasıyla aşağıdaki noktalama işaretlerinden hangileri getirilmelidir?

A) (:) (,) (;) B)(.) (.) (.) C) (;) (.) (;) D) (:) (.) (,)

Soru 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki parantez içi boşluğa noktalı virgül (;) getirilemez?

A) Bu yazarı okumalısın ( ) onda kendinden çok şey bulacaksın.
B) Hiç olmazsa sanat kültürünüzü yükseltmeye bakın ( ) dedi.
C) Herkes, büyük bir cezaya çarptırılacağını bekliyordu ( ) ne var ki beklenen olmadı.
D) Hamdi Tanpınar ( ) şiir, roman, hikâye türünde eserler vermiştir.

Soru 4. Üç günden beri uykusuzum (I) uyumayı unuttum (II) desem abartmamış olurum (III) Yastığa başımı koyup (IV) tatlı rüyalara dalmayalı ise neredeyse dört ay oldu.

Bu parçada numaralanmış yerlerden hangisine hiçbir noktalama işareti getirilemez?

A) IV. B) II. C) III. D) I

Soru 5. Hocaya sormuşlar () Hocam bir şey icat ettin mi () Ettim () demiş () ama ben de beğenmedim!

Bu parçada parantez içi boşluklara sırasıyla hangi noktalama işaretleri getirilmelidir?

A) (:) (!) (;) (,) B)(:) (?) (,) (;)

C) (;) (?) (,) (.) D)(,) (?) (.) (;)

Soru 6. Aşağıdakilerin hangisinde parantezle gösterilen yere iki nokta (:) getirilemez?

A) Daha yapacağım o kadar çok iş var ki () anlatamam.
B) Aklımda iki isim vardı () Canan ve Korkut.
C) Bize şunları da söyledi () Çalışın ve kazanın.
D) Sözcük türleri şunlardır () İsim, sıfat, zamir…

Soru 7. Bir Hint atasözü şöyle der ( ) ( ) Güneşe ulaşmak istiyorsan yanmayı düşünmeyeceksin ( ) ( )

Yukarıda parantezlerle gösterilen yerlere aşağıdakilerin hangisinde verilen noktalama işaretleri getirilmelidir?

A) (:) (-) (,) (.) B) (-) (”) (.) (”)

C) (;) (:) (.) (.) D) (:) (”) (.) (”)

Soru 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde üç nokta (…) yanlış kullanılmıştır?

A) Yemekten sonra tatlılar, kahveler, meyveler… ikram edildi.
B) Ev sahibi kesin konuştu: Ya kirayı artıracaktık; ya da…
C) Neler konuşulmadı ki o akşam: Siyaset, spor, magazin…
D) Evdeki sohbetimiz üç ayaklıdır: Biri ben, biri annem, biri de babam…

Soru 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır?

A) Son günlerde zamlar arka arkaya gelmeye başladı.
B) Onunla görüşmeyeli aylar oldu.
C) Deve kuşu gibi başını kuma sokuyor.
D) Senin bundan haberin var mıki?

Soru 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı yoktur?

A) O zaman onbir yaşındaydım.
B) Sanmayınki o bu konuda bilgisiz.
C) Bizide beraberinde götürmek istedi.
D) Bizimle gelmeyeceğini babama söylemiş.

Soru 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bitişik yazılması gereken “-da (-de)” ayrı yazılmıştır?

A) Diğer arkadaşlar da benimle aynı görüşteydi.
B) Davranışları da sözleri gibi tutarlı değildi.
C) Yüzün de her zamankinden farklı bir tebessüm vardı.
D) Poşetin içine diğerlerini de koyalım.

Soru 12. Aşağıdakilerin hangisinde kısaltmaların yazımıyla ilgili bir yanlışlık vardır?

A) Bu dergi, TÜBİTAK’ın desteğiyle çıkıyor.
B) Kırtasiyemizde UNICEF’in hazırlattığı kartlar da var.
C) Teknisyen olan kardeşim, MTA’da çalışıyor.
D) İTÜ’nin bahar şenlikleri çok görkemliydi.

Soru 13. Sende git, sende unut, kimler unutmadıki…

Bu dizede kaç yazım yanlışı yapılmıştır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

Soru 14. Aşağıdakilerin hangisinde kesme işareti yanlış kullanılmıştır?

A) Bu konuyu A’dan Z’ye hepimize öğretmişti.
B) 1980′li yılların en önemli gazetecisiydi.
C) Sınavda, Türkçe’den zor soru gelmedi.
D) Biz, daha çok Fatih’ler yetiştireceğiz, dedi.

Soru 15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ki” nin yazımı yanlıştır?

A) Barajdaki su seviyesi düşmeye başlamış.
B) Sınıftakiler oldukça korkmuşlardı bu durumdan.
C) Bilmemki bu parayı kimden bulsak.
D) Bize çok kızmış, ne ki biraz gecikmişiz.

Soru 16. Dergi, yasa, yapıt, gazete adlarının her sözcüğü büyük harfle başlar.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamaya uymayan bir kullanım vardır?

A) 1950 yılında yayın hayatına başlayan Hisar adlı dergi, uzun yıllar varlığını sürdürmüştür.
B) Cengiz Aytmatov’un Cemile adlı hikayesi, birçok ödül almıştır.
C) Edebiyat ve Eleştiri’nin bütün sayılarını aldım.
D) Meclis, Türk Ceza kanununda değişiklikler yaptı.

Soru 17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır?

A) Onlarla öğleden sonra Harput’ta buluşacağız.
B) Öğretmenimiz Ömer Bey, Çanakkaleliymiş.
C) Durumu Milli Eğitim Bakanlığı’na bir yazıyla bildirdik.
D) Birinci Dünya savaşında birçok kayıp vermiştik.

Soru 18. Aşağıdaki dizelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır?

A) Bağrımı delmeye taş yetmez, dedin.
B) Buymuş oyun, gerisi yanlız çelik çomakmış.
C) Gönlümü put sanıp da kıran kim?
D) Ateşten zehrini tattım bu okun.

Soru 19. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik eylemlerin yazımıyla ilgili bir yanlışlık yapılmıştır?

A) Kurallara uymayanları öğretmen ikaz etti.
B) Sanık, bütün suçlamaları reddetti.
C) Ödevlerini hazırlarken sana yardım ederim.
D) Bu kadar aceleci olma, birazcık sabır et.

Soru 20. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde noktalama ve yazım yanlışı yoktur?

A) Bir takım meyvelerin sadece Güney Afrika’da yetiştiği doğru mudur?
B) Birtakım meyvelerin sadece Güney Afrikada yetiştiği doğru mudur?
C) Birtakım meyvelerin sadece Güney Afrika’da yetiştiği doğru mudur?
D) Birtakım meyvelerin sadece Güney Afrika’da yetiştiği doğrumudur?

...Yanıtlar…
1. A 2. D 3. B 4. A 5. B 6. A 7. D 8. D 9. D 10. D	11. C 12. D 13. C 14. C 15. C 16. D 17. D 18. B 19. D 20. C